Ιστορώντας την Υπέρβαση

Από την Παράδοση του Βυζαντίου στη Νεώτερη Τέχνη

30.06 - 29.09.2013

Στην αέναη αναπλαστική ροή προσέγγισης του αρχετυπικού μοτίβου που ο άνθρωπος ανέκαθεν επιχειρεί, προκειμένου να δοθεί σχήμα και μορφή σε προσωπικά βιώματα και σε υπαρξιακές αγωνίες, ο ζωγράφος της εικόνας ενήργησε μ’ ένα τρόπο στοχαστικού εικαστικού μυστικισμού, ώστε να αναχθεί το τελούμενο σε είδος μυσταγωγικής ιερουργίας.

Η ζωγραφική της εικόνας επόμενο είναι να μην προσεγγίζεται, συνεπώς, με κριτήρια μόνο κοσμικά. Η θέασή της προϋποθέτει τη νοητή προέκταση, η οποία ορίζεται και καθορίζεται από δογματικές δεσμεύσεις και ομολογιακούς περιορισμούς, η δε ανάγνωσή της από τη χρήση κωδίκων για την αποκρυπτογράφηση εννοιών, μηνυμάτων και συμβολισμών που θα εισάγουν τον αποδέκτη του ορώμενου στα ενδότερα του μυστηρίου, το οποίο εγκλείεται στην εικονογραφική ιστόρηση.

Το Βυζάντιο, συμβάλλοντας ιστορικά στη διάπλαση της πολιτιστικής μας ταυτότητας και παραμένοντας επί μακρού ένας κόσμος κλειστός, δέχθηκε την τέχνη ως αισθητικό αποτέλεσμα με προέκταση και νοήματα υπερφυσικά. Μέσα σε ένα λιτό, απέριττο και αποψιλωμένο απ’ ό,τι το περιττό δισδιάστατο χώρο υποδοχής οι ασκητικές μορφές ζωγραφίζονται μετωπικά, με έκφραση πνευματικής πληρότητας και με τρόπο που να δίνεται έμφαση στο βλέμμα, στην πραότητα, την προσήνεια και τη μειλιχιότητα του αγιογραφούμενου προσώπου. Οι έντονες χρωματικές κλίμακες, οι γραμμικές εκτελέσεις και τα γεωμετρικά μοτίβα, η μετωπική διάταξη των μορφών, η έλλειψη τρίτης διάστασης, η σχηματοποιημένη γεωμετρίζουσα πτυχολογία, οι στερεομετρικοί όγκοι και η κατανομή τους στο χώρο είναι χαρακτηριστικά που ως προδρομικά ζωγραφικά στοιχεία ευθέως παραπέμπουν στον κυβισμό, το φωβισμό, τον υπερρεαλισμό ή και τον εξπρεσιονισμό.

Η βυζαντινή τέχνη, σε όλες της τις εκφάνσεις, είναι δεδομένο ότι επηρέασε τη νεότερη και σύγχρονη εικονογραφική ιστοριογραφία, με πλείστα όσα εικονιστικά και τεχνοτροπικά στοιχεία με τον τρόπο που και η εκκλησιαστική ποίηση και υμνολογία τροφοδότησε τη νεότερη λογοτεχνική έκφραση και η ψαλτική βυζαντινή μουσική τα νεότερα μουσικά ακούσματα, ιδιαίτερα της Ανατολής.

Σε καιρούς διαψεύσεων, αρνήσεων, αμφισβητήσεων και ανατροπών, αναδρομές και αναφορές αυτού του είδους, όσο κι αν θεωρηθούν παράκαιρες και παράταιρες με το πνεύμα αποϊεροποίησης των αξιών, είναι βέβαιο ότι ενισχύουν το συνεκτικό μας ιστό, αυτόν που μας ενώνει με τους μύθους και τα περί του Θείου πιστεύω μας στηρίζουν τη συγκίνηση ώστε να αναζητήσει την υψηλή της ισοτιμία με το νου και να αποτελέσουν εφαλτήρια προς εναργέστερες περί τέχνης αντιλήψεις και αναζητήσεις που συμβάλλουν στην σφαιρικότερη θεώρηση των εικόνων του κόσμου που μας περιβάλλει.

Ο σκοπός αυτού του εικαστικού αφιερώματος δεν αφορούσε στο να επαναληφθούν στερεότυπες θέσεις σχετικά με τη βυζαντινή τέχνη, αλλά να αναδειχθούν οι επιδράσεις και οι επιρροές που δέχθηκαν νεότεροι έλληνες ζωγράφοι από τα βυζαντινά και τα μεταβυζαντινά πρότυπα. Διαμένοντας ή απλώς ταξιδεύοντας σε μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα, οι εν λόγω καλλιτέχνες κληρονομώντας τη βυζαντινή παράδοση, την εμβολίασαν με τις ανατρεπτικές αλλαγές που γνώρισε η τέχνη, στο πνεύμα των αναζητήσεων της περιλάλητης γενιάς του ’30 και του Μεσοπολέμου κατά τον περασμένο αιώνα.

Η έκθεση, την οποία επιμελήθηκε ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Νικόλαος Ζίας, περιελάμβανε έργα καλλιτεχνών, οι οποίοι ζωγράφισαν με θρησκευτική ευαισθησία, συμβἀλλοντας στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη βυζαντινή τέχνη.

Εκτέθηκαν έργα των ζωγράφων: Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967), Φώτη Κόντογλου (1895-1965), Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985), Γιάννη Τσαρούχη (1910-1989), Σπύρου Παπαλουκά (1892-1957), Σπύρου Βασιλείου (1902-1985), Πολύκλειτου Ρέγκου (1903-1984), Κωνσταντίνου Αρτέμη (1878-1972), Δημήτριου Πελεκάση (1881-1973), Αγήνωρος Αστεριάδη (1898-1977), Πολυχρόνη Λεμπέση (1848-1913), Δημήτριου Μπισκίνη (1891-1947), Στέφανου Αλμαλιώτη (1910-1987), Αναστάσιου Λουκίδη (1884-1972), Νίκου Νικολάου (1909-1986), Ράλλη Κοψίδη (1929-2010), Κωνσταντίνου Φανέλλη (1791-1863), Παντολέωντα και Νικόλαου Γ. Ζωγράφου.

Καθώς και των χαρακτών: Δημήτριου Γαλάνη (1879-1966), Λυκούργου Κογεβίνα (1887-1940), Ευθύμιου Παπαδημητρίου (1895-1958), Τάσσου (Αναστάσιου Αλεβίζου) (1914-1985), Γιώργου Σικελιώτη (1917-1984) και Βάσως Κατράκη (1914-1988).

Τα 130 και πλέον έργα προέρχονταν από Κρατικά και Εκκλησιαστικά Μουσεία, Ιδρύματα, Ιερούς Ναούς και Ιδιωτικές συλλογές.

Την έκθεση συνόδευσε τεκμηριωμένος τόμος σε επιμέλεια του κου Χρήστου Φ. Μαργαρίτη.