Επίσκεψη

Εν τω γίγνεσθαι

Χριστόφορος Δουλγέρης

Αθήνα, 04.10 - 31.10 2020

Το συγκεκριμένο φωτογραφικό αφιέρωμα αποτελεί μια αναδρομή στις μνήμες και έναν ανάπλου στον χρόνο που χρειάστηκε ώστε αυτό το έργο ζωής που τιμάται στο όνομα των ιδρυτών του, του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή, να γίνει πραγματικότητα.

Ο διακεκριμένος της τέχνης του φακού Χριστόφορος Δουλγέρης, ευαίσθητος λειτουργός της τέχνης της φωτογραφίας και γνώστης στη διεθνή ιστορική της διάσταση, κατέγραψε την εξελικτική πορεία της ανοικοδόμησης του έργου με την ευφυΐα της οπτικής του οξύτητας, τη διεισδυτικότητα και διορατικότητα της ματιάς του, τον εύστοχο χειρισμό της διαφραγματικής λειτουργίας του φακού του, την πιστότητα στις αρχές που διέπουν αυτή την υψηλή τέχνη, που αυτοδικαίως αναζήτησε και βρήκε τη θέση που της αναλογεί στις μουσειακές αίθουσες.

Τα φωτογραφικά στιγμιότυπα που καταγράφουν τις διάφορες φάσεις κατασκευής του έργου και μας προσφέρονται σε θέαση έχουν πρωτοτυπία και αμεσότητα. Συναρπάζουν, εκπλήσσουν, αιφνιδιάζουν. Αίρουν τον χρόνο, καθαρίζουν τη σκέψη, δίνοντας οπτική μόνο υπόσταση στο στιγμιότυπο.

Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η περιήγηση του κάθε επισκέπτη-θεατή σε αυτές τις εικόνες θα είναι οδοιπορικό αισθητικής απόλαυσης. Για εμάς, τους φορείς οργάνωσης, τους διευθυντές έργου, τους αρχιτέκτονες, μηχανικούς, τεχνικούς και όλους όσοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ενεπλάκησαν στην ολοκλήρωση αυτού του δύσκολου και επίπονου έργου, θα είναι διαδρομή συγκίνησης, όμοιας με αυτή που ενέπνευσε και προέτρεψε το βλέμμα του φωτογραφικού φακού να την καταγράψει για εμάς καρτερικά.

-Κυριάκος Κουτσομάλλης


Ένα μουσείο «εν τω γίγνεσθαι»

Πίσω από τη σκηνή με τον Χριστόφορο Δουλγέρη

Αφού απαθανάτισε βουβές στιγμές παροδικότητας και μαρασμού με το School Project του 2014, καταγράφοντας πολυάριθμα εγκαταλειμμένα σχολικά κτίρια σε όλη την ελληνική επικράτεια, καθώς και με το T-Factory του 2018, φωτογραφίζοντας τα σκονισμένα, παροπλισμένα μηχανήματα σε ένα εκτός λειτουργίας κονσερβοποιείο ντομάτας στη Σαντορίνη, που πλέον έχει μετατραπεί σε βιομηχανικό μουσείο, ο Χριστόφορος Δουλγέρης, ο Έλληνας φωτογράφος με δεύτερο σπίτι του την καλλιτεχνική πρωτεύουσα του Ντύσελντορφ, στρέφεται τώρα σε αντίθετη, τρόπον τινά, κατεύθυνση. Με τη φωτογραφική αποτύπωση της κατασκευής του νέου μουσείου του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή, που άνοιξε τις πόρτες του στην Αθήνα πριν από έναν χρόνο, τον Οκτώβριο του 2019, ο Δουλγέρης παρουσιάζει το κτίριο ενός νέου μουσείου κατά τη φάση της δημιουργίας του. Το μουσείο, ένα νεοκλασικό μέγαρο της δεκαετίας του 1920 με μια καινούρια ενδεκαόροφη επέκταση, στεγάζει το εξαιρετικό απάνθισμα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης που συνέλεξαν ο Βασίλης Γουλανδρής και η σύζυγός του Ελίζα Γουλανδρή, το γένος Καραδόντη, οι οποίοι δυστυχώς απεβίωσαν ο μεν Βασίλης το 1994, η δε Ελίζα το 2000, πολλά χρόνια προτού το όνειρό τους για την δημιουργία ενός κέντρου τέχνης και πολιτισμού γίνει πραγματικότητα.

Σε όλες τις δουλειές του ο Δουλγέρης καταδεικνύεται ως ένας ταλαντούχος και ιδιαιτέρως ευφάνταστος αφηγητής, αφού οι φωτογραφίες του υπερβαίνουν κατά πολύ την απλή καταγραφή ή τη συμβατική αρχιτεκτονική φωτογράφιση και εισέρχονται στη σφαίρα της σύγχρονης αφηγηματικής τέχνης. Συγκρινόμενες συχνά με τις αντικειμενικές φωτογραφίες της σχολής του Ντύσελντορφ, που άνθησε γύρω από τον Andreas Gursky, τον Thomas Struth και την Candida Höfer, οι φωτογραφίες του Δουλγέρη με θέμα το υπό κατασκευή μουσείο κάθε άλλο παρά νηφάλιες και αντικειμενικές είναι. Διηγούνται μια γοητευτική ιστορία και μπορούν ίσως να διαβαστούν σαν μια βιογραφία της εσωτερικής ζωής και της δομικής ανάπτυξης ενός καινούριου μουσείου. Διότι, στην περίπτωση του Δουλγέρη, το «μουσείο εν τω γίγνεσθαι» αποκτά στ’ αλήθεια δική του ζωή. Οι εργαζόμενοι στην κατασκευή γίνονται, θα λέγαμε, μαίες που βοηθούν στη γέννηση μιας νέας οντότητας, η οποία ήδη έχει αναδειχθεί δικαίως ως μείζον σημείο αναφοράς στο καλλιτεχνικό τοπίο της Αθήνας και της Ελλάδας συνολικά.

Μέσα από την τολμηρή ματιά του Χριστόφορου Δουλγέρη ακολουθούμε βήμα προς βήμα τη διαδικασία της οικοδόμησης. Δεμάτια πορτοκαλί, άσπρων ή μοβ καλωδίων κρέμονται από ανοιχτά ταβάνια, όπως η Ραπουνζέλ ρίχνει τα μακριά χρυσαφένια της μαλλιά από τον παραμυθένιο πύργο όπου βρίσκεται φυλακισμένη περιμένοντας τον πρίγκιπά της να σκαρφαλώσει και να τη σώσει. Σε άλλη εικόνα, ένας αεραγωγός ανεβαίνει πίσω από μια μεταλλική σχάρα, φέρνοντας στον νου τεράστιο πύθωνα που σέρνεται κλεισμένος στο κλουβί ενός μοντέρνου ζωολογικού κήπου. Ακτίνες λαμπερού φωτός προβάλλουν μέσα από ανοίγματα σε εξωτερικούς τοίχους φωτίζοντας εκτεταμένους χώρους, σαν θεατρική σκηνή που αναμένει τους πρωταγωνιστές –εν προκειμένω τα έργα τέχνης της Συλλογής Γουλανδρή– να διηγηθούν τις συναρπαστικές ιστορίες τους. Ωστόσο, ο Δουλγέρης δεν ενδιαφέρεται εδώ για τα έργα τέχνης αυτά καθαυτά, αλλά για τη σκηνή όπου θα εμφανιστούν αργότερα. Εμείς, το κοινό, γινόμαστε γνώστες καταστάσεων πίσω από τη σκηνή που, διαφορετικά, παραμένουν εκτός δημόσιας θέας. Περπατώντας μαζί με τον φωτογράφο στο ημιτελές κτίριο, βλέπουμε με τα ίδια μας τα μάτια πώς η χαοτική συνθήκη του εργοταξίου μετασχηματίζεται, αργά μα σταθερά, σε μια σειρά απλών και εύτακτων λευκών κύβων, ιδανικών για την παρουσίαση τέχνης πρωτοποριακής από ανθρώπους σαν τους Vincent van Gogh, Pablo Picasso, Francis Bacon, Jackson Pollock και Roy Lichtenstein, μεταξύ πολλών άλλων.

Ταυτόχρονα, αρκετές εικόνες μοιάζουν να βρίσκονται στο κατώφλι της αφαίρεσης. Όπως στους πίνακες και στα γλυπτά των Ρώσων κονστρουκτιβιστών, συναντάμε καθαρές γεωμετρικές μορφές και διαγώνιες γραμμές που φανερώνουν έναν εγγενή δυναμισμό. Σε αυτές τις πιο φορμαλιστικές εικόνες, το βλέμμα μας οδηγείται και κατευθύνεται από τις οριζόντιες και κάθετες, τις γωνιώδεις και καμπύλες γραμμές της εσωτερικής ζωής τοίχων που σύντομα θα σκεπαστούν, μένοντας παντοτινά κρυμμένες.

Περπατώντας τώρα στο ολοκληρωμένο κτίριο και βλέποντας τις άριστες φωτογραφικές συνθέσεις του Χριστόφορου Δουλγέρη στους αψεγάδιαστους τοίχους του μουσείου που γιορτάζει τα πρώτα του γενέθλια, στέκουμε με δέος εμπρός στη μαγεία της μεταμόρφωσης του χαώδους εργοταξίου σε υπερσύγχρονο πολιτιστικό ίδρυμα. Η αγχωτική, ενίοτε, στιγμή της δημιουργίας, που εν γένει ευχαρίστως ξεχνιέται όταν πια το καινούριο κτίριο εγκαινιάζεται επίσημα, αποτυπώνεται στην αιωνιότητα ως μαρτυρία όσων συμβαίνουν στο παρασκήνιο μιας σημαντικής ιδιωτικής συλλογής που παραδίδεται στο κοινό. Ενώ ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή μας πρόσφεραν την εξαίρετη ιδιωτική συλλογή τους, ο Χριστόφορος Δουλγέρης συνέλαβε μια στιγμή μετασχηματισμού, μια στιγμή μεταμόρφωσης που αποκαλύπτει έτι περαιτέρω τη μεγάλη αφοσίωση και προσήλωση των κληροδοτών, οι οποίοι τώρα καλούν εμάς ως κοινό να μοιραστούμε το προσωπικό τους πάθος.

-Gérard A. Goodrow

Συντελεστές

Κυριάκος Κουτσομάλλης, Χριστόφορος Δουλγέρης Επιμέλεια έκθεσης
Κυριάκος Κουτσομάλλης, Gérard A. Goodrow Κείμενα
Χριστόφορος Δουλγέρης Φωτογραφίες
Αλεξάνδρα Παπακωστοπούλου Γραμματειακή υποστήριξη
Κλειώ Πανουργιά, Σπύρος Τσούγκος Μεταφράσεις
Σπύρος Τσούγκος Γλωσσική και τυπογραφική επιμέλεια